هشدار درباره مصرف بی‌رویه آنتی بیوتیک

مصرف خودسرانه دارو در کشور ما رواج زیادی دارد و هرقدر که پزشکان و متخصصان در این باره هشدار می‌دهند، همچنان شاهد این هستیم که برخی از شهروندان به مصرف سرانه داروها ادامه می‌دهند. ناگفته پیداست که مصرف بدون تجویز برخی از داروها موجب بروز عارضه‌هایی می‌شود که برخی از آن عوارض ممکن است هیچ وقت قابل جبران نباشند.

یکی از پر مصرف‌ترین داروها آنتی بیوتیک‌ها هستند. به این خاطر که برخی به اشتباه تصور می‌کنند این نوع داروها می‌توانند برای هر نوع بیماری و ویروسی مفید باشند. شیوع گسترده ویروس کرونا در کشور نیز یکی از عواملی بود که موجب گسترش مصرف خودسرانه داروهای آنتی بیوتیک شد. رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیردار کشور اخیرا در صحبت‌هایی که توسط سایت رسمی وزارت بهداشت منتشر شدند نکاتی را در مورد عوارض مصرف خودسرانه این داروها برشمرده است. دکتر محمد مهدی گویا رئیس این مرکز، شیوع کرونا را نیز یکی از عوامل گسترش این مساله دانسته است.

بایدها و نبایدها درباره استفاده از آنتی بیوتیک

به گزارش سایت رسمی وزارت بهداشت کشور، دکتر محمدمهدی گویا، در نشست خبری که به مناسبت هفته اطلاع رسانی مقاومت میکروبی در استودیو سلامت وزارت بهداشت برگزار شد، بیان کرد: امروز اولین روز هفته اطلاع رسانی کنترل مقاومت میکروبی است، موضوعی بسیار مهم که یکی از مشکلات بزرگ مهم در جهان محسوب می ‌شود؛ متاسفانه با وقوع پاندمی کووید 19 در دنیا بسیاری از مشکلات بهداشتی که برای کنترل آنها برنامه ریزی شده بود، تحت تاثیر پاندمی قرار گرفت و تا حد زیادی به فراموشی سپرده شد؛ از جمله مهم ترین آنها موضوع مقاومت "میکروبی" است. برای آشنایی شما با اصطلاح مقاومت میکروبی، به توضیح این مفهوم پزشکی می‌پردازیم و بعد از آن به صحبت‌های دکتر محمد مهدی گویا ادامه می‌دهیم.

مقاومت میکروبی چیست؟

مقاومت میکروبی که اغلب به عنوان مقاومت دارویی شناخته می شود هنگامی اتفاق می افتد که میکروارگانیسم هایی مانند باکتری ، ویروس ، قارچ و انگل به گونه‌ای تغییر می کنند که ارائه داروهایی که قبلاً برای درمان عفونت های حاصل از آنها استفاده می شد بی اثر می شود. این موضوع یک نگرانی عمده است زیرا یک عفونت مقاوم ممکن است کشنده باشد، به دیگران منتقل شود ،گسترش پیدا کند و باعث تحمیل هزینه های سنگین به افراد وجامعه شود. تمرکز روز جهانی بهداشت درسال ۲۰۱۱ برروی مقاومت به داروهای ضد میکروبی وگسترش جهانی آن است که اطلاع رسانی این موضوع بهداشتی در تمام جهان ضرورت یافته است .

متاسفانه قسمت عمده ای از ۳۰ میلیون نسخه ای که در سال برای مصرف آنتی بیوتیک تجویز می شود بی دلیل بوده است چرا که عامل بیماری افراد ویروسی و نه میکروبی است. لازم به ذکر است تجویز آنتی بیوتیک پس از تشخیص بیماری توسط پزشک باید به طور کاملاً اختصاصی و با تاکید برمصرف دوز ( مقدار ) مناسب صورت گیرد، ممکن است نشانه های بیماری در دو نفر یکسان باشد ولیکن نوع آنتی بیوتیک تجویزی برای آنها یکسان نباشد. به طور کلی مصرف نامناسب وغیر منطقی دارو از عمده ترین عوامل ایجادکننده مقاومت میکروبی است. به عنوان مثال هنگامی که مقدار دوز کافی برای درمان تجویز نمی شود ویا داروی تجویز شده تا انتها به مصرف نمی رسد، استفاده نامناسب از داروهای آنتی میکروبیال در زمانی که ضرورت ندارد مانند: سرماخوردگی های ویروسی، مصرف خودسرانه داروهای آنتی میکروبیال بدون تجویز پزشک، مصرف بیش از حد و سوء مصرف داروهای ضد میکروبی، ضعف اقدامات پیشگیری وکنترل عفونت .

درصورتی که آنتی بیوتیک درست مصرف نشود حتی علایم بیماری ممکن است بعداز ۲ تا ۳ روز ازبین برود ولی این دلیلی برخاتمه روند درمان با آنتی بیوتیک نیست؛ زیرا این عمل تنها باکتری‌های حساس را ازبین می برد وتعدادی باکتری دیگر را درمحل درگیر باقی می‌گذارد که منجر به رشد دوباره باکتری مقاوم و بروز عفونت ثانویه در همان محل می شود.
یکی دیگر از مشکلات ایجاد شده سوء مصرف آنتی بیوتیک ها است که این امر می تواند باعث از بین رفتن میکروب های مفید در دستگاه گوارش شود که این امر باعث ایجاد عفونت ها وسایر ناراحتی های گوارش می گردد. بنابراین می بایست آنتی بیوتیک براساس تجویز پزشک ونه خوددرمانی با همان مقداری ( دوز ) که پزشک تجویز نموده است مصرف شود.
آنچه مشخص است اینکه مصرف غیر منطقی و خود سرانه دارو نه تنها موجب درمان بیماری نمی‌شود بلکه باعث ایجاد عوارض دارویی در طولانی مدت نیز می‌گردد. تحقیقات انجام شده در کشورمان نشان می دهد که ایرانی ها بیش از استاندارد جهانی دارو مصرف می‌کنند. به طوری که ۱۰ تا ۱۵ درصد داروها بدون مشورت با پزشک و خودسرانه مصرف می شود. دراین بین داروهای مسکن و آنتی بیوتیک بیشترین میزان مصرف خودسرانه دارو را تشکیل می دهند. این وضعیت باعث شده علت بستری ۱۰ تا ۲۰ درصد بیماران در بیمارستان‌ها ناشی از عوارض دارویی عنوان شود و در این بین سالمندان، زنان باردار و کودکان، بیشتر در معرض خطر عوارض دارویی قرار دارند.

در هر حال اصلاح رفتار غلط "تجویز غیر منطقی دارو" و "مصرف خودسرانه دارو" که به یک فرهنگ از نوع نادرست آن تبدیل شده است نیازمند عزم همگانی و ملی است.

مقاوم شدن میکروارگانیسم‌ها به داروها

دکتر گویا در ادامه افزود: سال ها بود که مسئولین بهداشتی جهان اعلام می ‌کردند خطر قریب ‌الوقوعی سلامت مردم را تهدید می‌ کند و آن مقاوم شدن میکروارگانسیم ‌ها به درمان است. کم کم این نگرانی‌ ها به واقعیت پیوست و شاهد آن شدیم که میکروارگانیسم‌ های مختلفی در دنیا به داروهای ساده و موجود مقاومت پیدا کردند و به جایی رسید که برای برخی از آنها درمانی وجود ندارد و برخی دیگر از آنها به داروهای اصلی و کم عارضه ‌تر مقاوم شدند ‌و تنها به داروهای گران قیمت و پر عارضه ‌تر پاسخ می ‌دهند که دسترسی به آنها به راحتی امکان پذیر نیست و این مشکل روز به روز پیچیده تر می ‌شود؛ مگر اینکه تلاش و عزم همگانی و جهانی وجود داشته باشد تا از بروز هرچه بیشتر این اتفاق جلوگیری کنیم؛ هرچند که شاید "جلوگیری" لغت مناسبی برای مقابله با مقاومت میکروبی نباشد.

دکتر گویا ادامه داد: هر میکروبی که در بدن انسان و حیوان ایجاد بیماری می‌‌کند، خصیصه ویژه‌‌ای دارد که با تغییراتی که به دلیل انتقال آن از بدنی به بدن دیگر در ساختار ژنتیکی‌‌اش به وجود می ‌آید، می‌ تواند مقاومت نسبت به داروهایی که برای درمانش به کار می‌ رود پیدا کند؛ مگر اینکه منطق و درایت خاصی برای درمانش وجود داشته باشد تا چنین پدیده ای تا جایی که می شود، به تعویق بیفتد.